KHÁM PHÁ KHÔNG GIAN BÊN TRONG

    Theo một câu chuyện Sufi (1) cổ, ngày xưa ở Trung Đông có vị vua luôn cảm

thấy khổ sở vì những cảm xúc vui buồn thất thường trong lòng. Một điều nhỏ

nhặt nhất cũng làm cho nhà vua cảm thấy quá thất vọng hoặc tạo nên những kích

động, những phản ứng mạnh mẽ ở nơi ông và vì thế niềm vui mà nhà vua đang

có trước đó bỗng biến thành cảm xúc buồn chán, thất vọng. Một ngày kia, khi đã

quá mệt mỏi với chính mình và với cuộc sống, nhà vua cố gắng tìm cách thoát

khỏi tình trạng đó. Vua cho mời một nhà thông thái có tiếng là một bậc giác ngộ

đến. Nhà vua nói với ông: "Ta muốn được giống như ông. Ông có thể cho ta điều

gì đó có khả năng mang lại sự quân bình, yên tĩnh và sáng suốt cho cuộc sống

của ta không? Ta sẽ trả cho ông với bất cứ giá nào".

    Nhà thông thái trả lời: "Thần có thể giúp bệ hạ, nhưng giá cả thì chắc cả

vương quốc của ngài cũng không thể trả nổi. Thần sẽ tặng cho bệ hạ nếu ngài

hứa là sẽ tôn trọng nó". Nhà thông thái ra đi sau khi nhà vua hứa sẽ làm theo lời

ông dặn.

    Vài tuần lễ sau, ông ta quay trở lại và trao cho nhà vua một chiếc hộp lộng

lẫy, trên mặt có khảm ngọc bích. Nhà vua mở chiếc hộp ra và thấy bên trong chỉ

vỏn vẹn một chiếc vòng bằng vàng nhỏ. Chiếc vòng có khắc dòng chữ: "Chuyện

này rồi cũng sẽ qua". Nhà vua thắc mắc hỏi: "Điều đó có nghĩa là gì?". Nhà

thông thái không trả lời, mà chỉ bảo: "Ngài nhớ luôn mang chiếc vòng này, dù có

chuyện gì xảy ra, trước khi ngài cho rằng chuyện đó là tốt hay xấu, hãy nhớ đưa

tay chạm vào chiếc vòng và đọc lên những chữ này. Ngài sẽ luôn được bình

yên”.

    "Chuyện này rồi cũng sẽ qua", câu nói đơn giản này là gì mà có sức mạnh

đến như vậy? Mới nhìn thoáng thì câu nói ấy có vẻ như tạo cho ta sự thoải mái,

nếu ta vừa gặp phải một tình huống xấu, hoặc nó làm cho ta không quá mừng vui

khi gặp một điều nào đó mà ta cho là tốt lành trong đời sống.

    Nhưng ý nghĩa của câu nói này sẽ trở nên rõ ràng hơn khi ta nhìn lại bối cảnh

của hai câu chuyện trước đây. Câu chuyện thứ nhất về vị thiền sư luôn trả lời về

những điều mà người ta vu khống cho ngài bằng câu nói giản dị: "Thật thế ư?",

thể hiện thái độ bất phản kháng trong nội tâm của ngài trước mọi tình huống, tức

là chấp nhận tất cả những gì đang xảy ra. Câu chuyện thứ hai về người đàn ông

luôn trả lời gọn lỏn "Có lẽ thế" cho thấy cái khôn ngoan, thông thái khi trong

lòng không hề có sự phán xét. Còn câu nói “Chuyện này rồi cũng sẽ qua” khắc

trên chiếc vòng trong câu chuyện này đề cập đến tính chất tạm thời của mọi

chuyện xảy đến cho bạn trong đời sống, để giúp bạn có thái độ không tham đắm,

không vướng mắc2. Không chống đối, không phán xét và không tham đắm (hoặc

vướng mắc) là ba khía cạnh của thứ tự do chân thật của một lối sống tỉnh thức.

    Những chữ khắc trên chiếc vòng này không hẳn là khuyên ta không nên vui

mừng về những điều tốt lành xảy đến cho ta trong đời sống, chúng cũng không

cố ý tạo ra niềm an ủi cho bạn trong những lúc bạn lâm vào một tình huống khó

khăn. Chúng có một mục đích sâu hơn: Giúp bạn nhận thức được tính chất ngắn

ngủi, tạm thời của mọi tình huống, bởi mỗi tình huống (tốt cũng như xấu) đều có

tính chất nhất thời; khi nhận ra được tính nhất thời của mọi tình huống, bạn sẽ

bớt vướng mắc hơn và tránh được thói quen tự đồng nhất mình với những biểu

hiện tạm bợ đó. Không vướng mắc không có nghĩa là bạn không còn tìm thấy

niềm vui với những điều tốt lành trên thế gian này; mà thật ra thái độ không

vướng mắc làm cho chúng ta cảm nhận được niềm vui của mỗi sự việc sâu sắc

hơn. Khi đã thấy được và chấp nhận tính chất tạm thời của mọi sự vật và những

đổi thay không thể tránh khỏi trong cuộc sống thì lúc đó ta có thể tận hưởng niềm

vui khi niềm vui ấy thể hiện mà không lo sợ bị mất mát hay cảm thấy âu lo về

tương lai khi niềm vui ấy không còn. Khi đã tách mình ra khỏi sự vướng mắc đó,

bạn tự nhiên ở một chỗ đứng cao hơn, từ đó mà quan sát các sự kiện trong đời

sống, thay vì mắc kẹt vào đó. Bạn giống như một nhà du hành nhìn quả đất được

bao bọc bởi không gian bao la và bạn chợt nhận ra một chân lý ngược đời: Trái

đất vừa rất quý giá mà đồng thời lại chẳng có ý nghĩa gì. Bạn bỗng nhận thức

rằng “những thứ này rồi cũng sẽ qua đi”, điều này mang lại cho bạn sự thoát ly

và cùng với sự thoát ly là một chiều không gian khác đi vào đời sống của bạn:

Đó là chiều không gian bên trong. Qua thái độ thoát ly, không phán xét và không

phản ứng, bạn mở ra cho mình một lối đi vào chiều không gian đó.

    Khi không còn hoàn toàn đồng nhất mình với hình tướng nữa thì nhận thức

về bản chất chân thật của bạn được thoát ly khỏi sự tù túng của hình tướng. Đây

là lúc trỗi dậy của khoảng không gian bên trong, như một niềm an bình, tĩnh lặng

ở sâu bên trong, ngay cả khi bạn gặp phải điều gì có vẻ như là một điều bất hạnh.

Nhưng "chuyện này rồi cũng sẽ qua", làm cho bạn cảm thấy bỗng dưng như có

một khoảng không gian rộng thoáng bao bọc quanh các sự kiện. Bạn cũng cảm

thấy có không gian quanh những nỗi thăng trầm của đời sống, ngay cả trong

niềm đau của bạn. Nhưng trên hết là bạn có một khoảng không giữa các ý nghĩ.

Từ khoảng không gian này, có một sự im lắng “không thuộc về thế giới này", vì

thế giới là sự biểu hiện của hình tướng, trong khi sự im lắng là biểu hiện của

không gian. Đây là niềm an bình của Thượng Đế.

    Bây giờ thì bạn có thể thưởng thức và trân trọng mọi thứ trên thế gian này mà

không gán cho nó một vẻ quan trọng hoặc gán cho nó những ý nghĩa mà tự nó

không hề có. Bạn có thể tham dự vào điệu múa của Sáng tạo và tích cực hoạt

động mà không bị vướng mắc với thành quả của những việc bạn làm và không có

những đòi hỏi bất hợp lý với đời sống như là: “Hãy làm cho tôi cảm thấy toàn

vẹn, vui tươi, cảm thấy an toàn, hãy cho biết bản chất chân thật của tôi là gì". Đời

sống không thể cho bạn những thứ đó, và như thế bạn chẳng còn trông đợi gì ở

đời sống, và khi bạn không còn trông chờ thì tất cả nỗi khổ mà bạn tự tạo ra sẽ

biến mất. Tất cả những khổ đau như thế đều do bạn quá chú trọng đến những thứ

bên ngoài mà không nhận thức được chiều không gian bên trong. Khi chiều

không gian đó hiện diện trong đời sống của bạn, bạn có thể thưởng thức mọi thứ,

mọi khoái cảm mà không đánh mất mình trong đó, không bị vướng mắc với

những thứ đó, tức là bạn không trở nên "nghiện" thế giới này.

    Câu nói "chuyện này rồi cũng sẽ qua" là ngọn hải đăng đưa bạn đến với thực

tại bằng cách chỉ ra tính vô thường, không bền vững của mọi sự vật, nhưng đồng

thời nó cũng ngụ ý nhắc chúng ta về cái Bất Động, cái Vĩnh Hằng. Vì chỉ có cái

Bất Động ở trong bạn mới có thể nhận ra được cái chuyển động, cái đổi thay, cái

vô thường trong đời sống.

    Khi chiều không gian ở bên trong bạn đã biến mất thì mọi chuyện trên thế

gian này thường tỏ ra quá nghiêm trọng, một vẻ nghiêm trọng, nặng nề mà thật

sự chúng không hề có. Khi thế giới không được nhìn từ cái nhìn của Vô Tướng

thì đời sống trở thành một nơi đầy hiểm nguy, tuyệt vọng. Những tông đồ viết

kinh Cựu Ước chắc đã cảm nhận được điều này khi họ viết "Mọi thứ trong đời

sống đều đầy vẻ đọa đày đến độ con người không thể thốt nên thành lời".